GUSENICA JE PROMENILA SVET

Neki eksperimentalni arheolozi tvrde, da su još kod izgradnje piramida koristili valjke, povezane kaiševima, za ravnomerno pomeranje tokom transporta kamenih građevinskih elemenata, ali ipak izum gusenica pripisuju engleskom piscu i pronalazaču Richardu Lovellu Edgeworthu (1744.–1817.), koji je njihovu upotrebu predlagao 1770. godine. Drugi Britanac, sir George Cayley, je gusenice prvi patentirao i 1826. godine ih nazvao »univerzalna železnica« u reviji The Mehanic's Magazine. Ruski pronalazač Dmitrij Zagrjažskij je 1837. godine planirao »kočiju sa pokretnim trakama« i iste godine takođe predao patentnu prijavu, ali zbog nedostatka sredstava nije uspeo da izradi prototip, koji radi, pa su mu patent odbili. Devet godina kasnije je britanski inženjer James Boydell patentirao »beskonačni železnički točak«, a tokom krimskih ratova (1853.–56.) su izveštavali o korišćenju parnih traktora sa beskonačnim trakama na strani Zapadne Alijanse, ali niko od pomenutih nije uspeo da izum počne redovno da proizvodi. 

Prvi, koji je svojim radom doživeo i komercijalni uspeh, je bio Alvin Lombard, koji je izradio i 1901. godine u SAD patentirao parnu šumarsku mašinu za vuču sa gusenicama. Do 1917. godine su izradili 83 parne mašine - guseničare za vuču, a zatim su do 1934. godine u guseničare ugrađivali benzinske i dizel motore. Prema njegovoj licenci su slične traktore pravili u preduzeću Phoenix Centipeed, a 1903. godine je njihovu licencu kupio i Benjamin Holt (1849.–1920.), osnivač preduzeća Holt Manufacturing Company (kasnije Caterpillar), koji je odmah prepoznao veliku budućnost novog izuma. 

Trka za prevladom

Početkom 20. veka je sličan sistem nastajao u britanskom preduzeću Richard Hornsby & Sons, koje je od 1828. do 1918. godine pravilo parne mašine i parne traktore. Njihov glavni inženjer David Roberts (1859.–1928.) je 1904. godine predao patent za svoj izum gusenica. Bitna razlika u poređenju sa američkim je bila upravljanje mašinama za vuču, koje je Roberts izveo promenom brzine pomeranja leve ili desne gusenice (kao što smo navikli danas), dok je Lombard napred ugrađivao točak za upravljanje kao kod klasičnih parnih traktora sa točkovima. 1907. godine su po narudžbini preduzeća Hornsby snimili duži komercijalni film, koji je prikazivao kako je automobil sa 30 kW benzinskim motorom, opremljen gusenicama, izvukao iz močvare konjsku zapregu, koja je upala u raskvašenu zemlju, a inače je na istom mestu postigao brzinu od 24 km/h. To je bio prvi poznati reklamni spot (nekoliko veoma kratkih takvih snimaka je inače nastalo još 1890. godine), koji je ikada napravljen. Kasnije su gusenicama opremili i putničko vozilo mercedes sa motorom 56 kW, koje je na raskvašenom terenu postiglo brzinu 40 km/h, brzinu koju su tenkovi postizali tek tokom drugog svetskog rata. Bez obzira na inovativne komercijalne zahvate, preduzeće Hornsby je uspelo da proda samo jedno vozilo za civilnu upotrebu i četiri traktora guseničara za vojnu upotrebu. Možda su uložili nedovoljno energije u lobiranje u vojnim krugovima, pošto je američki Holt Manufacturing Company, samo godinu dana pošto im je Hornsby & Sons prodao svoj patent za izradu gusenica, prodao britanskoj vojsci čak 442 traktora guseničara, a napravili su ih po licenci u preduzeću Ruston u Lincolnu, Velika Britanija.

O prvom pomenu izraza gusenica (u engleskom caterpillar) za novi izum na raspolaganju imamo bar dve priče. Američka kaže da je ime prvi put upotrebio Charles Clement, američki fotograf, koga je unajmio Benjamin Holt za izradu arhivskih snimaka prototipa njegovog traktora sa gusenicama. Britanci naravno tvrde drugačije. Navodno je 1907. godine, tokom predstavljanja delovanja Hornsbyjevog parnog traktora guseničara za vojne svrhe, neki, naravno britanski, vojnik pomenuo da ga kretanje čeličnih ploča, povezanih u traku, koje se pomeraju preko pogonskih točkova, podseća na pomeranje gusenice. Kako bilo, novost je dobro prihvaćena, pošto je omogućila dobro praćenje zemljišta i vožnju i odličnu vuču i po neravnom i mekom terenu, gde su do tada mašine bivale zaustavljane i propadale. 

U preduzeću Holt Manufacturing Company su još 1904. godine izradili prvi parni traktor sa gusenicama, a 1906. godine isti takav sa benzinskim motorom. A to je bio tek početak razvoja guseničara, pošto su kupljene licence nadopunjivali svojim znanjem. Saveznici su tokom prvog svetskog rata koristili većinom baš Holtove guseničare. 

Caterpillar

Uporedo sa Holtovim, nastajali su i konkurentski parni guseničari u preduzeću Best Manufacturing Company. 1908. godine se sedamdesetogodišnji Daniel Best (1838.–1910.) penzionisao i prodao preduzeće Benjaminu Holtu, ali je Bestov sin već posle godinu dana dao otkaz i osnovao sopstveno preduzeće, C. L. Best Tractor Co., koje je još 15 godina proizvodilo konkurentske proizvode, pre nego što su se i oni, nekoliko godina posle smrti Benjamina Holta, priključili novom, na početku pomenutom preduzeću Caterpillar Tractor Co..

Istorija današnjeg preduzeća Caterpillar Inc. je jako povezana sa dešavanjima u svetu, naročito u privredi. Tako su početkom 1930. godine preživeli tešku privrednu krizu i istovremeno uveli dizel motore, tokom drugog svetskog rata su opet isporučivali vojnu opremu, grejdere, motore za tenkove M4, generatore i guseničare za vuču, a posle rata i građevinske mašine i drugu opremu za obnavljanje razrušene infrastrukture u Evropi i drugde po svetu. 1950. godine su, osnivanjem preduzeća u Velikoj Britaniji, postavili temelje za današnje međunarodno preduzeće i nastavili 1960. godine, zajedno sa Mitsubishi Heavy Industries, sa joint venture preduzećem za proizvodnju građevinskih mašina u Japanu. 1970. i 1980. godine su preživeli još jednu, ovog puta naftnu krizu. Neprestanim razvojem i kupovinama (npr. Perkins Engines ili nemački MaK Motoren) su sada najveći svetski isporučilac pogonskih agregata, a izradom motora, koji manje štete okolini, doprinose čistijem vazduhu. 

Proizvodna paleta Caterpillar obuhvata više od 300 različitih proizvoda, sve vrste buldožera, traktora, guseničara, hidrauličnih bagera na gusenicama i točkovima, grejdera, velikih kamiona kipera, utovarivača na točkovima, poljoprivrednih traktora, dizel i gasnih motora, gasnih turbina i niz druge opreme za visokogranju i niskogradnju, rudarstvo, šumarstvo, proizvodnju energije, transport i preradu materijala. Bez obzira na velike pritiske konkurenata, pre svega sa Dalekog istoka, stalnim razvojem i ulaganjem u kvalitet su uspeli da zadrže vodeći položaj među proizvođačima građevinske opreme. 

Tekst: Magazin Stroji

Foto: Caterpillar Inc. i Heidrick Antique Ag Collection